E ISSN 2587-5396

ძებნა

არქივი

თემები

კოსოვოს კონფლიქტი და ჰუმანიტარული ინტერვენცია

01/04/2021 By yatage

კოსოვოს კონფლიქტი და ჰუმანიტარული ინტერვენცია

შესავალი

კოსოვოს კონფლიქტმა ,,ჰუმანიტარული ინტერვენციის“ საერთაშორისო სამართლის გადახედვის საჭიროება წარმოქმნა.  კოსოვოში 1998-1999 წლებში მიმდინარე მოვლენების დროს სახეზე იყო ადამიანურობის წინააღმდეგ მიმართული დანაშაულები, მასობრივი გაძევება და ომის დანაშაულები.[1] ნატოს სამხედრო ძალების ინტერვენცია და დაბომბვის ფაქტები  საერთაშორისო სამართლის სპეციალისტების გარკვეული ნაწილის მიერ დადებითად იქნა შეფასებული, ცალკეულ შემთხვევებში კი გაკრიტიკებული.[2] 1999 წლის 23 მარტს, ნატომ დაიწყო სამ თვიანი დამომბვის კამპანია იუგოსლავიის ფედერალური რესპუბლიკის წინააღმდეგ, რათა მოეხდინა კოსოვოელი ალბანელების ეთნიკური წმენდის პრევენცია სლობოდან მილოშევიჩის ავტორიტარული რეჟიმის პირობებში.  ,,ჰუმანიტარული ინტერვენციის“  შესახებ გადაწყვეტილების მიღება საკამათო საკითხია, რადგან გარკვეულწილად ეწინააღმდეგება საერთაშორისო ნორმას ინტერვენციის აკრძალვის შესახებ. თუმცა, ,,ჰუმანიტარული ინტერვენციის“ მომხრეები მიუთითებელ ინტერვენციის მორალურ ლეგიტიმურობაზე, მაშინ, როდესაც ოპონენტები უარყოფენ NATO-ს მორალურ უფლებას, რომ წამოეწყო ე.წ ჰუმანიტარული ომი.[3]

აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოცემული ნაშრომი მიზნად ისახავს, გაანალიზოს, თუ რამდენად იყო NATO-ს ინტერვენცია გამართლებული და კანონიერი გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წესდებისა და საერთაშორისო სამართლის თანახმად.

1.     ჰუმანიტარული ინტერვენცია

არ არსებობს ჰუმანიტარული ინტერვენციის სტანდარტული, სამართლებრივი დეფინიცია, თუმცა მას რიგ შემთხვევაში განმარტავენ, როგორც სახელმწიფოს მიერ სამხედრო ძალების გამოყენებას სხვა სახელმწიფოს წინააღმდეგ, საჯაროდ გამოხატული მიზნით, რომ დაუპირისპირდეს სახელმწიფოში არსებულ ადამიანის უფლებათა დარღვევებს.[4] ეს დეფინიცია ვიწროა, რადგან იგი გამორიცხავს ჰუმანიტარული დახმარებისა და საერთაშორისო სანქციების შემთხვევებს. ხოლო ფართო განმარტებით, ჰუმანიტარული ინტერვენცია მოიცავს არა-სამხედრო მეთოდებსაც, როდესაც ინტერვენცია ხდება სამხედრო ძალების გარეშე, რაც მიზნად ისახავს მასობრივი ადამიანური ტანჯვის თავიდან არიდებას სუვერენული სახელმწიფოს საზღვრებს შიგნით.[5]

თუმცა,  არსებობს ზოგადი კონსენსუსი იმასთან დაკავშირებით, თუ რა არის ჰუმანიტარული ინტერვენციის აუცილებელი მახასიათებლები[6]:

  1. ჰუმანიტარული ინტერვენცია მოიცავს სამხედრო ძალების გამოყენების საფრთხეს;
  2. იგი წარმოადგენს ინტერვენციას სახელმწიფოს შიდა ურთიერთობებში, სამხედრო ძალების ან სამხედრო თვითმფრინავების შეგზავნით სუვერენული სახელმწიფოს ტერიტორიაზე, რომელსაც არ ჩაუდენია აგრესიის აქტი სხვა სახელმწიფოს წინააღმდეგ;
  3. ინტერვენცია არ არის აუცილებელი, რომ პირდაპირ უპირისპირდებოდეს სახელმწიფოს სტრატეგიულ ინტერესებს, არამედ მოტივირებული უნდა იყოს ჰუმანიტარული მიზნებით.[7]

ინტერვენციის ლეგიტიმურობის  შეფასების შესაძლო კრიტერიუმებად ასევე დაისვა ინტერვენციის ეფექტურობის, ქმედებების და მოტივების, შინაგანი და გარე მხარდაჭერის მასშტაბისა და სამართლებრივი უფლებამოსილების საკითხები.[8]

მეორე მსოფლიო ომამდე საერთაშორისო სამართალმა ომი კანონგარეშედ გამოაცხადა.[9]

1945 წელს, გაეროს წესდებაში აისახა, ვინაიდან ძალის გამოყენებისა და ძალით დამუქრების აკრძალვა აისახა. ის ამ დოკუმენტში თავმოყრილ საერთაშორისო სამართლის პრინციპებს შორის ძირითადია.

გაეროს წესდების 2(4) მუხლი სწორედ ძალის გამოყენების მუქარასა და მის გამოყენებას კრძალავს სხვა სახელმწიფოს ტერიტორიული ერთიანობისა და პოლიტიკური დამოუკიდებლობის წინააღმდეგ[10]. თუმცა ამ წესიდან არსებობს გამონაკლისი გაეროს წესდების 51 მუხლის სახით, რომელიც ინდივიდუალური და კოლექტიური თავდაცვის უფლებას ანიჭებს სახელმწიფოს.  2(4) მუხლი, როგორც საყოველთაოდ მიღებულია, კრძალავს ინტერვენციას შიდა ომების შემთხვევაში და სხვა სახელმწიფოსათვის სამხედრო დახმარების გაწევას ნებისმიერი მხარისათვის. ასევე, ინტერვენციის აკრძალვა მოქმედებს მოუხედავად პოლიტიკური იდეოლოგიისა(დემოკრატიული თუ არადემოკრატიული)[11].

შესაბამისად, გაეროს წესდება ცალსახად კრძალავს ცალმხრივ ინტერვენციას, თუმცა ცივი ომის შემდგომ სახელმწიფოებმა დაიწყეს კოლექტიური ინტერვენციის ფორმების შემუშავება, რა დროსაც შესაძლებელი იყო კოლექტიური ინტერვენცია გაეროს უშიშროების საბჭოს თანხმობით. 1991 და 1992 წლებში, მაგალითად, უშიშროების საბჭოს მიერ მოხდა სამხედრო ინტერვენციაზე თანხმობის გაცემა ერაყისა და სომალის შემთხვევაში, თუმცა ამ ინტერვენციების გამართლება არ მომხდარა ტერმინ ‘’ჰუმანიტარულის’’ გამოყენებით[12]. ჰუმანიტარული ინტერვენციის კონცეფციას არ ვხვდებით არც გაეროს წესდებაში, თუმცა წესდების მეექვსე და მეშვიდე თავებში ვხვდებით დებულებებს, რომლებიც მხარს უჭერს იმ მოსაზრებას, რომ ომის დანაშაულების, ადამიანის უფლებათა მასობრივი დარღვევების შემთხვევაში  და ადამიანურობის წინააღმდეგ მიმართული დანაშაულების შემთხვევაში, რომლებიც საფრთხეს უქმნის საერთაშორისო მშვიდობასა და უსაფრთხოებას უშიშროების საბჭომ შესაძლოა გასცეს ინტერვენციის ნებართვა წესდების 27(3) მუხლით გათვალისწინებულ ხმათა რაოდენობით.

2. ნატოს ინტერვენცია კოსოვოში

კოსოვოს კონფლიქტი საფრთხეს უქმნიდა საერთაშორისო მშვიდობასა და უსაფრთხოებას, როგორც მითითებული იყო უშიშროების საბჭოს რეზოლუციებში, და, 1998-1999 წლებში, როდესაც მოლაპარაკებები და პოლიტიკურ-ეკონომიკური ზეწოლები უნაყოფო აღმოჩნდა.  კოსოვო ითხოვდა სახელმწიფოთა ინტერვენციას, რაც ნატომ განახორციელა კიდეც უშიშროების საბჭოს ნებართვის გარეშე.[13]

ინტერვენციის მიზეზები ნათლად ჩანს სახელმწიფოთა ლიდერების განცხადებებში. მათ შორის ამერიკის შეერთებული შტატების პრეზიდენტი ბილ კლინტონი აღნიშნავდა, რომ  ამერიკელები შეუერთდნენ ნატოს ძალებს საჰაერო თავდასხმებში სერბი შეიარაღებული ძალების წინააღმდეგ, რომლებიც პასუხისმგებელნი იყვნენ კოსოვოში მიმდინარე მოვლენებთან დაკავშირებით. ნატოს ძალებს სურდათ, რომ დაეცვათ ათასობით უდანაშაულო ადამიანი და მოეხდინათ  უფრო ფართო ომის პრევენცია, რომლეიც უკვე ორჯერ მოხდა მსოფლიოში და კატასტროფული შედეგები გამოიწვია.  შესაბამისად, მოკავშირეთა ქმედებები მშვიდობის დაცვას ისახავდა მიზნად.[14]

მიზეზი, რის გამოც ნატომ არ მიმართა უშიშროების საბჭოს არ არის რთული განსასაზღვრად. ცივი ომის პერიოდშიც კი, გეოგრაფიული და პოლიტიკური ფაქტორები ხელს უშლიდნენ  უშიშროების საბჭოს ერთსულოვნებას სამხედრო მოქმედებების ჩატარების მხარდაჭერის შესახებ.  ნატომ გადაწყვიტა უშიშროების საბჭოს თანხმობის გარეშე განეხორციელებინა ინტერვენცია, რათა იგი არ ჩაშლილიყო უშიშროების საბჭოს რომელიმე წევრის ვეტოთი და ამგვარად, ხელი არ შეეშალა კრიზისის მოგვარებისათვის.[15] მართლაც, ნატოს მიერ მოქმედებების განხორციელებისთანავე, რუსეთის ფედერაციამ შესთავაზა უშიშროების საბჭოს, რომ ნატოს ქმედებები უკანონოდ გამოეცხადებინათ რეზოლუციით და შეეწყვიტათ იგი. ამ წინადადებას მხარი დაუჭირა საბჭოს სამმა წევრმა, რომელთა შორის იყვნენ მუდმივი წევრები: რუსეთი და ჩინეთი.[16]

აქედან გამომდინარე შეიძლება დავასკვნათ, რომ ნატოს ქმედებები და ჰუმანიტარული ინტერვენცია მოტივირებული იყო იმ მიზეზით, რომ თავიდან აერიდებინა კიდევ ერთი კატასტროფა მსოფლიო ომის სახით და მიეღო სწრაფი ზომები ადამიანის უფლებათა დასაცავად.

3.     ნატოს ქმედებების კანონიერების შეფასება

გაეროს წესდება კრძალავს ინტერვენციას ჰუმანიტარული მიზნებისთვისაც კი. ეს აკრძალვა მიემართება ცალკეულ სახელმწიფოებს, თუმცა აღნიშნული არ ნიშნავს იმას, რომ ცალკეული სახელმწიფოებისთვის აკრძალული მოქმედება არ უნდა იყოს ასევე აკრძალული ერთობლივად მოქმედი სახელმწიფოებისთვის. ინტერვენცია რამდენიმე სახელმწიფოს მიერ ცალმხრივია, ანუ მათი უფლებამოსილებითაა განხორციელებული, იმ შემთხვევაში თუ უშიშროების საბჭო არ დართავს ინტერვენციის ნებას. საინტერესოა, რამდენად არის ნატო გამონაკლისი, ანუ დასაშვები იყო თუ არა მისი ინტერვენცია კოსოვოში.

ნატოს ქმედების სასარგებლოდ შეიძლება ითქვას, რომ კოსოვოში ადამიანის უფლებათა დარღვევები იყო სახეზე, რომლებიც საჭიროებდა დაუყოვნებლივ მოქმედებას. უშიშროების საბჭო ვერ მოახერხებდა მშვიდობის დაცვას ამ რეგიონში ვეტოს გამო. ხოლო  საერთაშორისო მშვიდობისა და უშიშროების შენარჩუნების, ასევე ეთნიკური წმენდის აღმოფხვრის მიზნით, საჭირო იყო ქმედითი ნაბიჯების გადადგმა.  ასევე შეიძლება ითქვას, რომ ნატოს ქმედება იყო არა ცალმხრივი, არამედ კოლექტიური და მიღებული პასუხისმგებელი ორგანოს მიერ, უშიშროების საბჭოს  5 მუდმივი წევრიდან 3 წევრის მიერ,  რომელსაც აქვს სპეციალური პასუხისმგებლობა რომ უპასუხოს საერთაშორისო მშვიდობისა და უსაფრთხოების წინაშე არსებულ გამოწვევებს. ასევე, ნატო თავისი ქმედებებით ახორციელებდა არა ცალკეული ქვეყნებისა და ორგანიზაციების მიზნებს, არამედ იგი მოქმედებდა წმინდა ჰუმანიტარული მიზნებით.  ასევე, ნატოს ქმედებას ჰქონდა უშიშროების საბჭოს მხარდაჭერა, ვინაიდან რუსეთის მიერ ინიცირებულ 26 მარტის რეზოლუციაზე, რომელიც ზემოთ ვახსენე, უშიშროების საბჭოს 12-მა წევრმა განაცხადა უარი, შესაბამისად, ეთანხმებოდნენ ნატოს ინტერვენციასა და მის შემდგომ გაგრძელებას. უფრო მეტიც, 10 ივნისს, უშიშროების საბჭომ 1244 რეზოლუციით გაამართლა ნატოს ქმედება და მიანიჭა მას უშიშროების საბჭოს მხარდაჭერა.

თუმცა, არსებობს საპირისპირო მოსაზრებაც საერთაშორისო სამართლის მეცნიერებს შორის, რომელიც გაეროს წესდების მეორე მუხლის მეოთხე პუნქტსა და მეორე მუხლის მეშვიდე პუნქტებს ეყრდნობა. კერძოდ, წესდების 2(4) მუხლის მიხედვით, გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ყველა წევრი თავის საერთაშორისო ურთიერთობებში თავს იკავებს ძალის, მუქარის ან მისი გამოყენებისგან როგორც ნებისმიერი სახელმწიფოს ტერიტორიული ხელშეუხებლობის ან პოლიტიკური დამოუკიდებლობის წინააღმდეგ, ისე გაერთიანებული ერების მიზნებისათვის შეუფერებელი სხვა ნებისმიერი სახით[17].  გაეროს 1945 წლის წესდების მეორე მუხლის მეშვიდე პუნქტში მითითებულია:,,წინამდებარე წესდება არავითარ შემთხვევაში არ აძლევს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციას არსებითად ნებისმიერი სახელმწიფოს შინაგან კომპეტენციაში შემავალ საქმეებში ჩარევის უფლებას და არ მოითხოვს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წევრებისგან ამგვარი საქმეების წარმოდგენას წინამდებარე წესდების წესით მოსაგვარებლად.“ ასევე, გაეროს წესდების 2(7) მუხლში მითითებულია: ,,წინამდებარე წესდება არავითარ შემთხვევაში არ აძლევს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციას არსებითად ნებისმიერი სახელმწიფოს შინაგან კომპეტენციაში შემავალ საქმეებში ჩარევის უფლებას და არ მოითხოვს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წევრებისგან ამგვარი საქმეების წარმოდგენას წინამდებარე წესდების წესით მოსაგვარებლად.“[18] ამ დებულებებზე დაყრდნობით, სპეციალისტები ფიქრობენ, რომ ნატოს არ ჰქონდა უშიშროების საბჭოს ავტორიზაცია, ამიტომ არ ჰქონდა უფლება, რომ ცალმხრივად განეხორციელებინა ინტერვენცია. ჰუმანიტარულ ინტერვენციასთან დაკავშირებით ამგვარი მოსაზრება განავითარა პროფესორმა ოსკარ შქტერმა, რომელიც წერდა, რომ უშიშროების საბჭოს თანხმობის გარეშე სახელმწიფოთა მიერ განხორციელებული ინტერვენცია რიგ შემთხვევაში შესაძლოა გამართლებული ყოფილიყო, თუმცა არა სასურველი, რადგან ჰუმანიტარული ინტერვენციის ფართოდ გამოყენება შექმნიდა ინტერვენციის უფლების ბოროტად გამოყენების საშიშროებას.  იგი ეთანხმებოდა იმ მოსაზრებას, რომ არავითარ შეთხვევაში არ უნდა ყოფილიყო დაშვებული სახელმწიფოებისათვის სამხედრო ძალების ცალმხრივად გამოყენება ჰუმანიტარული ინტერვენციის საბაბით.[19]

სწორედ ამგვარი აზრთა სხვადასხვაობა აჩენს კითხვებს იმასთან დაკავშირებით, უმჯობესია სახელმწიფოები დაემორჩილონ გაეროს წესდების 2(4) და2(7) მუხლებით გათვალისწინებულ დებულებებს და ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების დარღვევის შემთხვევაშიც კი არ უნდა განახორციელონ ინტერვენცია, თუ საერთაშორისო კანონმდებლობა უნდა შეუსაბამონ მსოფლიოში არსებულ რეალობას.

4.     ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება ბანკოვიჩის საქმეზე

კოსოვოში ნატოს ინტერვენციის განხილვისას მნიშვნელოვანია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილების ანალიზი საქმეზე Banković and Others v. Belgium and 16 Other Contracting States.[20] აღნიშნულ საქმეში დაისვა მნიშვნელოვანი საკითხი იმასთან დაკავშირებით თუ რა იყო ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის ფარგლები ადამიანის უფლებათა დაცვის თვალსაზრისით, როდესაც საქმე გვქონდა ისეთ შემთხვევასთან, როდესაც სახელმწიფოები საკუთარი სახელმწიფოს გარეთ მოქმედებდნენ. ასევე, რა სტანდარტებია დაწესებული ხელშემკვრელი სახელმწიფოებისათვის შეიარაღებული კონფლიქტის დროს ადამიანის უფლებების დარღვევასთან დაკავშირებით. თუმცა, მთავარი შეკითხვა, იყო ის, თუ რამდენად ჰქონდათ სახელმწიფოებს იმის ვალდებულება, რომ დაეცვათ ადამიანის უფლებები არა-ხელშემკვრელი სახელწიფოს ტერიტორიაზე და ხომ არ აწესებს ევროპული კონვენციის პირველი მუხლი რაიმე ტერიტორიულ ლიმიტს.

აღნიშნული საქმის აღძვრის წინაპირობა იყო ნატოს მიერ ბელგრადში არსებული რადიო ტელევიზია სრბიჟეს დაბომბვა,  რის შედეგადაც ჩამოინგრა რადიო ტელევიზიის შენობის  ორი სართული და განადგურდა მაკონტროლებელი ოთახი. პირველი და მეორე განმცხადებლების ქალიშვილი, მესამე და მეოთხე განმცხადებლების ვაჟიშვილები და მეხუთე განმცხადებლის ქმარი დაიღუპნენ, ხოლო მეექვსე განმცხადებელი დაიჭრა.[21]

განმცხადებლები მიუთითებდნენ იმაზე, რომ დაირღვა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის  მეორე, მეათე და მეცამეტე მუხლები, რომლებიც ეხება სიცოცხლის უფლებას, გამოხატვის თავისუფლებასა და ქმედითი სამართლებრივი მისაგებლის უფლებას. ისინი ამტკიცებდნენ, რომ მოპასუხე სახელმწიფოები პასუხისმგებელნი იყვნენ განხორციელებულ თავდასხმაზე  და ევროპული კონვენციის პირველ მუხლთან დაკავშირებით მიუთითებდნენ, რომ  იგი არ აწესებს ტერიტორიულ საზღვრებს ადამიანის უფლებების დაცვის საკითხში  და სახელმწიფოებმა ყველა ღონე უნდა გამოიყენონ, რომ დაიცვან ადამიანის უფლებები მათ მიერ ქმედებების განხორციელებისას.[22]

ხოლო მოპასუხე სახელმწიფოს მთავრობები მიუთითებდნენ იმაზე, რომ დაბომბვის ფაქტი არა ცალკეულ სახელმწიფოებს, არამედ ნატოს შეერაცხებოდა, რომელიც საერთაშორისო სამართლის სუბიექტს წარმოადგენს, როგორც საერთაშორისო ორგანიზაცია. იურისდიქციის საკითხზე კი განაცხადეს, რომ სახელმწიფოს უნდა დაეცვა ყველა მოქალაქის უფლება მისი ტერიტორიის შიგნით, თუმცა ეს ვალდებულება ლიმიტირებული იყო მათ საზღვრებს გარეთ და აღნიშნული ვალდებულებები წარმოიშობა მხოლოდ იმ  პირთა მიმართ, რომლებსაც კავშირი აქვთ ხელშემკვრელ სახლემწიფოსთან. ამგვარი კავშირი კი არ ჰქონდათ განმცხადებლებსა და მოპასუხე სახელმწიფოებს.[23]

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ დაუშვებლად ცნო აღნიშნული განაცხადი და  განმარტა, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია, როგორც მრავალხმრივი ხელშეკრულება, კონვენციის 56-ე მუხლის მიხედვით, მოქმედებს ხელშემკვრელი სახელმწიფოების სამართლებრივ სივრცეში. სასამართლომ დაუშვებლად ცნო განაცხადი იმის გამო, რომ ვერ დაადგინა რაიმე სახის იურისდიქციული კავშირი გასაჩივრებული ქმედების მსხვერპლებსა და მოპასუხე სახელმწიფოებს შორის. აქედან გამომდინარე, სასამართლომ არ მიიჩნია, რომ განმცხადებლები და მათი გარდაცვლილი ნათესავები შეიძლება მოხვედრილიყვნენ მოპასუხე სახელმწიფოების იურისდიქციის ქვეშ განსახილველი ექსტრატერიტორიული ქმედებით.

შეიძლება ითქვას, რომ სასამართლოს მიერ მიღებული განჩინება განაცხადის დაუსვებლობის შესახებ და მისი განმარტებები იურისდიქციასთან დაკავშირებით გარკვეულწილად ნაკლიანია, რადგან  იგი წინააღმდეგობაში მოდის ადამიანის უფლებების უნივერსალურ ხასიათთან. იმ იდეის განმტკიცების ნაცვლად, რომ თითოეული ინდივიდის უფლებები უნდა იყოს გაცული, გადაწყვეტილება განამტკიცებს იმ აზრს, რომ ადამიანის უფლებები შეიძლება ლიმიტირებული იყოს და დამოკიდებული იმაზე, მხარე არის თუ არა ევროპული კონვენციის ხელშემკვრელი მხარე[24].

მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ განსაკუთრებით დიდი მნიშვნელობა შეიძინა ადამიანის უფლებათა დაცვის საკითხმა და შეიქმნა გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია, რომლის მთავარი მიზანიც სწორედ საერთაშორისო მშვიდობის დამყარება და კონფლიქტების პრევენციაა, რაც გაცხადებულია კიდეც გაეროს წესდებაში.

1948 წელს შექმნილი ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის, ასევე სავალდებულო ხასითის დოკუმენტების მიღება ადამიანის უფლებათა დაცვის სფეროში (მაგ: პაქტი სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ ) მაგალითია იმისა, რომ ადამიანის უფლებები არა მხოლოდ შიდასახელმწიფოებრივ, არამედ საერთაშორისო დონეზე უდიდესი მნიშვნელობის მატარებელია.  შესაბამისად, როდესაც ერთ სახელმწიფოში ხდება ადამიანის უფლებათა დამრღვევი ქმედებები, კონკრეტულ შემთხვევაში ეთნიკური წმენდა, ეს წარმოადგენს არა მხოლოდ შიდასახელმწიფოებრივ პრობლემას, არამედ საერთაშორისო საზოგადოებისათვის უნდა იყოს შემაშფოთებელი და სახელმწიფოებმა უნდა მიიღონ ზომები, რათა აღმოიფხვრას ადამიანის უფლებათა დარღვევის ფაქტები. შესაბამისად, მცდარია იმგვარი მიდგომა, რომ ერთი მხრივ სახელმწიფოები არ უნდა ჩაერიონ სხვა სახელმწიფოს საქმეში, როდესაც ადამიანის უფლებების დარღვევას აქვს ადგილი. ხოლო მეორე მხრივ, თუ ხელშემკვრელი სახელმწიფოები ჩაიდენენ ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის საწინააღმდეგო ქმედებას არახელშემკვრელი სახელმწიფოს ტერიტორიაზე, ექსტრატერიტორიულობა არ უნდა იყოს დამაბრკოლებელი ფაქტორი რომ სახელმწიფოებს დაეკისროთ პასუხისმგებლობა, რადგან ადამიანის უფლებათა სამართალი არ უნდა იყოს შეზღუდული გარკვეული ტერიტორიული საზღვრებით.

 

დასკვნა

ნაშრომში მიმოხილული იყო კოსოვოში ნატოს ჰუმანიტარული ინტერვენციის მომხრეთა და მოწინააღმდეგეთა პოზიციები, თუმცა  ,,საყოველთაო ინტერესების“ დაცვის მიზნითა და საერთაშორისო მშვიდობისა და უშიშროების დაცვის უზრუნველყოფისათვის საჭიროა დამატებით საერთაშორისო სამართლის დონეზე ქმედითი ზომებისა და რეგულაციების მიღება. აღნიშნული საჭიროა, რათა სხვა სახელმწიფოში შეჭრა არ იქნას გამართლებული ჰუმანიტარული მიზნებით. როგორც უკვე ნაშრომში აღინიშნა, არსებობს მოსაზრებები იმის შესახებ, რომ ნატომ ჰუმანიტარული ინტერვენცია განახორციელა უშიშროების საბჭოს თანხმობის გარეშე, რადგან გარდაუვალი იყო ვეტო ინტერვენციასთან დაკავშირებით, მიუხედავად იმისა, რომ კოსოვოში არსებული ეთნიკური წმენდა ნამდვილად საფრთხის შემქმნელი იყო საერთაშორისო უშიშროებისათვის.

ეს გვიჩვენებს, რომ საჭიროა მთელი რიგი ცვლილებების გატარება პირველ რიგში უშიშროების საბჭოს სისტემასთან დაკავშირებით, რათა ცალკეული სახელმწიფოები თუ სახელმწიფოთა შემადგენლობა არ იყოს წახალისებული, რომ მისი უფლებამოსილებით და უშიშროების საბჭოს თანხმობის გარეშე მოახდინოს ინტერვენცია. არარეალისტურია, რომ უშიშროების საბჭომ წინასწარი თანხმობა გასცეს სახელმწიფოების გაერთიანებებისა თუ საერთაშორისო ორგანიზაციების, მათ შორის ნატოს მიმართ, რომ მოახდინონ ინტერვენცია ჰუმანიტარული მიზნების არსებობის შემთხვევაში,თუმცა საჭიროა უშიშროების საბჭოს უფლება-მოვალეობები იმგვარად მოერგოს დღევანდელ რეალობასა და კონფლიქტებს, რომ მაქსიმალურად ზრუნავდეს მსოფლიო მშვიდობისა და უსაფრთხოების დაცვაზე, და არა კონკრეტულ სახელმწიფოთა ინტერესების განხორციელებაზე.

აქედან გამომდინარე, კოსოვოს კონფლიქტი ნათელი მაგალითია იმისა, რომ არსებობს ხარვეზები სამართლებრივ ნორმებსა და პროცედურებში, განსაკუთრებით ჰუმანიტარულ ინტერვენციასთან მიმართებით.

 

[1] Konstantin Obradovíc, international review of the red cross, no. 839. https://www.icrc.org/en/doc/resources/documents/article/other/57jqqb.htm [last checked 11.03.2021]

[2] Henkin, Louis. Kosovo and the Law of ‘Humanitarian Intervention. The American Journal of International Law, vol. 93, no. 4, 1999, p. 824

[3] Laura Wise, Was NTO’s Intervetion in Kosovo in 1999 ‘just’? E-International Relations Publishing, Jun 21 2013, http://www.eir.info/2013/06/21/was-natos-intervention-in-kosovo-in-1999-just/  [last checked 20.02.2021]

[4] Marko Markanovic, Is Humanitarian War Exeption?, Mises Institute, April 4, 2011 https://mises.org/library/humanitarian-war-exception  [last checked 20.02.2021]

[5] Scheffer, David J. Towards a Modern Doctrine of Humanitarian Intervention. University of Toledo Law Review Vol 23. (1992: 253-274.

[6] Alton Frye. Humanitarian Intervention: Crafting a Workable Doctrine. New York: Council on Foreign Relations, 2000.

[7] Chesterman, S. Just War or Just Peace? Humanitarian intervention and international law, Oxford University Press, 2001, p30

[8] James Pattison, Humanitarian Intervention and the Responsibility to Protect: Who Should Intervene? Oxford University Press, 2010. p.65.

[9]Kellogg-Briand pact 1928  https://avalon.law.yale.edu/20th_century/kbpact.asp [last checked 11.03.2021]

[10] Chapter of the United Nations, chapter I, Purposes and Principles, Article 2(4)

[11] Holst, J.J. Keeping a Fractured Peace in Subduing Sovereignty: Sovereignty and the Right to Intervene, Pinter Publishers, 1994, pp. 126-146

[12] Coady, C. A. J. ‘War for humanity: a critique’ in Ethics and Foreign Intervention, Cambridge University Press, 2003 pp. 274-295

[13] Kosovo, Resolution 1160 Mar 31, 1998. Resolution 1199 Sep 23, 1998. Resolution 1203 Oct 24, 1998

[14] ბილ კლინტონის განცხადება, 24 მარტი, 1999წ.  https://edition.cnn.com/ALLPOLITICS/stories/1999/03/25/clinton.transcript/ [last checked 14.02.2021]

[15]. Henkin, Louis. Kosovo and the Law of ‘Humanitarian Intervention. The American Journal of International Law, vol. 93, no. 4, 1999, p. 824

[16] Security Council Rejects Demand for Cessation of Use of Force against Federal Republic of Yugoslavia, UN press Release, SC/6659, Mar 26, 1999. http://www.un.org/News/press/docs/1999/19990326.sc6659.html [last checked 20.02.2021]

[17] Charter of the United Nations, chapter I, Purposes and Principles, Article 2(4) https://www.un.org/en/sections/un-charter/chapter-v/index.html [last checked 20.02.2021]

[18] Charter of the United Nations, chapter I: Purposes and Principles, article 2(7) https://www.un.org/en/sections/un-charter/chapter-v/index.html [last checked 20.02.2021]

[19] Oscar Schachter, International Law in Theory and Practice, May 26, 1991. P. 48

[20] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო, განჩინება დასაშვებობის შესახებ განაცხადი №52207/99

[21] Charlotte Steinorth, Humanitarian Intervention, Max planck encyclopedias of international law, 2012.

[22] Banković and Others v. Belgium and 16 Other Contracting States, §47

[23] 1 Replies of the Applicants to the Observations of the United Kingdom Regarding the Admissibility of the Application, Bankovic v. Belgium, § 93-103

[24] Erik Boxstrom, The NATO Bombing Case (Bancovic Et Al. V. Belgium Et Al.) And The Limits Of Western Human Rights Protection, May 24, 2006. p27

ბიბლიოგრაფია

სახელმძღვანელოები

  1. Henkin, Louis. Kosovo and the Law of ‘Humanitarian Intervention. The American Journal of International Law, vol. 93, no. 4, 1999
  2. Scheffer, David J. Towards a Modern Doctrine of Humanitarian Intervention. University of Toledo Law Review Vol 23. (1992)
  3. Alton Frye. Humanitarian Intervention: Crafting a Workable Doctrine. New York: Council on Foreign Relations, 2000.
  4. Chesterman, S. Just War or Just Peace? Humanitarian intervention and international law, Oxford University Press, 2001.
  5. James Pattison, Humanitarian Intervention and the Responsibility to Protect: Who Should Intervene? Oxford University Press, 2010.
  6. Chapter of the United Nations, chapter I, Purposes and Principles, Article 2(4)
  7. Holst, J.J. Keeping a Fractured Peace in Subduing Sovereignty: Sovereignty and the Right to Intervene, Pinter Publishers, 1994.
  8. Coady, C. A. J. ‘War for humanity: a critique’ in Ethics and Foreign Intervention, Cambridge University Press, 2003.
  9. Kosovo, Resolution 1160 Mar 31, 1998. Resolution 1199 Sep 23, 1998. Resolution 1203 Oct 24, 1998.
  10. Oscar Schachter, International Law in Theory and Practice, May 26, 1991.

 

სასამართლო პრაქტიკა

  1. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო, Banković and Others v. Belgium and 16 Other Contracting States

 

ინტერნეტ რესურსები

  1. Laura Wise, Was NTO’s Intervetion in Kosovo in 1999 ‘just’? E-International Relations Publishing, Jun 21 2013, http://www.eir.info/2013/06/21/was-natos-intervention-in-kosovo-in-1999-just/ [last checked 20.02.2021]

 

  1. Marko Markanovic, Is Humanitarian War Exeption?, Mises Institute, April 4, 2011 https://mises.org/library/humanitarian-war-exception [last checked 20.02.2021]
  2. Security Council Rejects Demand for Cessation of Use of Force against Federal Republic of Yugoslavia, UN press Release, SC/6659, Mar 26, 1999. http://www.un.org/News/press/docs/1999/19990326.sc6659.html [last checked 20.02.2021]
  3. Charter of the United Nations. https://www.un.org/en/sections/un-charter/chapter-v/index.html [last checked 20.02.2021]